Classical Halász V-János
KoZ200119 Fantasie en meer

Track 01 Brahms – Symfonie 4 (12:32)

Alleen maar heel erg mooie muziek vandaag. Luisteraars, welkom bij Klassiek op Zondag. U hoorde zojuist het eerste deel, het Allegro non troppo uit de vierde symfonie van Johannes Brahms. Het was een live opname uit 2011 door het Europees Kamerorkest onder leiding van dirigent Bernhard Haitink.

Nu gaat u luisteren naar roeispanen, een repeterende 5/8 maatsoort. Een impressionistische kijk op een haast bizar schilderij. Beeld u zich in: een klein eiland met enkel rotsen en bomen, midden in het water. Alleen een nauwe ingang laat weten dat je er binnen kunt komen. We zien een roeiboot in de schemering vlak voor de smalle, donkere ingang. Een staande man, wellicht een geestelijke en we zien een dode. Als het orkest even flink van zich doet horen, zal het bootje binnen varen en heeft de componist zijn fantasie even laten gaan. Aan het slot horen we zelfs nog een stukje Dies Irae.

Het was de componist zelf die de eerste uitvoering dirigeerde. Het was in 1909 in Moskou. Ik heb het hier over componist Sergei Rachmaninov. Hij gold als een van de grootste pianisten van zijn tijd en werd wel de opvolger van de klavierleeuw Franz Liszt genoemd. Als componist sloot hij zich aan bij westers georiënteerde Russen en nadat zijn eerste symfonie geflopt was, kwam hij met zijn allergrootste werk, het Tweede Pianoconcert. In 1917 verliet hij zoals velen zijn vaderland en begon als pianist aan een enorm succesvolle loopbaan die hem over de hele wereld bracht. Kort voor zijn dood nam hij de Amerikaanse nationaliteit aan.

Rachmaninov was niet de enige componist die de mysterieuze schilderijen van Arnold Böcklin omzette in muziek. Componist Max Reger schreef bijvoorbeeld naar aanleiding van de serie schilderijen de Böcklin Suite. Rachmaninov nam één van de beroemdste schilderijen van Böcklin onder de loep: Het Dodeneiland. Het werd een symfonisch gedicht dat hij in 1903 voltooide. Hij was vooral verrukt van een reproductie in zwart-wit. Later kreeg hij het werkelijke schilderij in kleur te zien.

Track 02 Rachmaninov – Dodeneiland (19:34)

Sultan Sjakhriar kreeg eens bezoek van zijn broer Sjakhzaman. Shakhzaman was niet veel eerder door zijn vrouw bedrogen en tijdens het bezoek van Sjakhzaman wordt Sjakhriar ook bedrogen. Gek geworden van verdriet besluit Sjakhriar zijn vrouw te doden en vanaf dat moment elke dag een nieuwe bruid te kiezen die dan de volgende ochtend, voordat ze de kans heeft gekregen hem te bedriegen, gedood wordt.

Sheherazade is wellicht het bekendste werk van componist Nicolaj Rimsky-Korsakov. De muziek geld als een van de grote klassieke hits uit de muziekhistorie. De suite, waarin de soloviool de rol van Sheherazade uitbeeldt, is getoonzet naar enkele vertellingen uit het Arabische volksboek Duizend en één nacht. De suite bestaat uit vier delen. In het eerste deel (De zee en het schip van Sindbad) geven de thema’s al direct de tegenstelling aan tussen sultan Shakhriar en de verleidelijke Sheherazade. Het montere tweede deel heeft een elegant hoofdthema dat verwijst naar het verhaal van Prins Kalender, maar het wordt onderbroken door onheilspellende verwijzingen naar de despotische sultan. Het verhaal van de jonge Prins en de Prinses is het derde deel: een liefelijk andantino. In deel vier horen we eerst een geagiteerde herhaling van het Sultan-thema uit het eerste deel, beantwoord door Sheherazade. Na een feest in Bagdad, een storm en een schipbreuk is het tijd voor de verzoening tussen de hoofdpersonen.

Luisteraars, u gaat uit deze symfonische suite van de gewezen zeeofficier en later componist Nikolaj Rimsky-Korsakov het afsluitende vierde deel horen. Over de componist valt te vermelden dat hij zich had aangesloten bij de componistengroep ‘De Machtige Vijf’. Hij werd vooral bekend vanwege zijn onnavolgbare kunst bij het orkestreren. Ter illustratie: u kent vast wel het korte maar wereldberoemde werkje ‘De vlucht van de Hommel’. De machtige vijf stelde zich ten doel de Russische muziek in ere te houden en de westerse muziek zoveel mogelijk buiten te sluiten. Een goede luisteraar heeft opgemerkt dat Rimsky-Korsakov en de componist uit de vorige muziek, Rachmaninov tegenovergestelde denkbeelden hadden.

Maar nu genoeg gepraat: feest in Bagdad, een storm en een schipbreuk met de verzoening tussen Sultan Sjakhriar en Sheherazade uit het gelijknamige meesterwerk Sheherazade.

Track 03 Rimsky-Korsakov Scheherazade (deel IV: Feest in Bagdad) (13:00)

Luisteraars, we zijn alweer bijna aan het einde van dit uur Klassiek op Zondag. Het is altijd leuk om een programma van een uur in elkaar te zetten. Ik wil Hans Jagersma bedanken voor de techniek. Ik wil mijn achterban ook bedanken die soms heel erg fanatiek mee helpt goede muziek af te stemmen tot een mooi uur Klassiek op Zondag.

Antonin Dvorak werkte aan zijn eerste serie Slavische dansen toen hem gevraagd werd muziek te schrijven voor een privékring van kamerliefhebbers, muziekvrienden met wie de componist af en toe optrad als violist of harmoniumspeler. In de loop van enkele dagen maakte hij een kwartet voor twee violen, cello en harmonium. De titel “Bagatelles” is van een latere gedrukte versie. Oorspronkelijk heette deze muziek “Malickosti”. Hoewel de thema’s minder ingewikkeld zijn en er minder eisen aan de spelers worden gesteld, kan dit niet worden omschreven als muziek “in een eenvoudiger stijl”.

U gaat tot slot luisteren naar het eerste en laatste deel uit Malickosti – of te wel Bagatelles – van de Tsjechische componist Antonin Dvorak. Ik wens u een fijne zondag toe!

Track 04 A. Dvořák Maličkosti Bagatelles Op.47, Josef Suk (deel 1)

Track 05 A. Dvořák Maličkosti Bagatelles Op.47, Josef Suk (deel 5)