Classical Halász V-János
KoZ180415 Royal Concertbuilding Orchestra

Track 00 – Intro Klassiek op Zondag Willem-Jan Visser

Zo rond het jaar 1880 is de in Hamburg geboren Johannes Brahms (1833-1897) een beroemd man. Van alle kanten stromen uitnodigingen naar hem toe en worden hem eredoctoraten toebedeeld. Brahms, die intussen in Wenen woont, laat het op zijn eigen manier over zich heen komen. Hij heeft niet zo veel op met al die poespas rond zijn persoon. Het is zijn stijl niet om een speech te houden, een mooi pak aan te trekken of in een sjiek restaurant te dineren. Nee, Brahms zit liever in een van de balzalen naar dansende meisjes te kijken.

Brahms hield van dansmuziek en had grote bewondering voor de walsenkoning Johann Strauss jr. Hij kwam ook bij Strauss jr. over de vloer. Als Alice, de echtgenote van Strauss jr., Johannes Brahms om een handtekening voor haar waaier vraagt, noteert Brahms de eerste maten van Strauss’ An der schönen blauen Donau. Daaronder schrijft hij: ‘Jammer genoeg niet van Johannes Brahms’.

Ischl, een Oostenrijks vakantieplaatsje en kuuroord, oefende grote aantrekkingskracht uit op componisten en musici als Brahms, Johann Strauss jr., Bruckner, Mahler en Clara Schumann. Zij waren hier veelvuldig te vinden. In 1880 schrijft Brahms in Ischl twee ouvertures. De eerste is Akademische Festouverture opus 80, die Brahms opdraagt aan de universiteit van Breslau die hem de eretitel van doctor in de Filosofie verschaft. In het werk zitten arrangementen van studentenliederen en drinkliederen. Brahms schrijft in deze luchtige vierdelige potpourri een groot orkest voor.

In dezelfde periode schrijft de componist een tweede ouverture, de Tragische Ouverture opus 81, ontstaat uit oude invallen van Brahms die teruggaan naar 1860 en die oorspronkelijk bedoeld waren als voorspel voor Faust van Goethe. Aan zijn uitgever schrijft hij: ‘Hier heb je een Jantje lacht en een Jantje huilt…’.

Onder leiding van Danielle Gatti, hoort u ons Koninklijk Concertgebouworkest in De Tragische Ouverture van Johannes Brahms.

Track 01 Johannes Brahms - Tragische Ouvertüre (RCO olv Daniele Gatti)

In de rij van de gangbare requiems neemt het Deutsches Requiem van de Duitse componist Johannes Brahms (1833 – 1897) een zeer aparte plaats in. Het koorwerk zit bol van overpeinzingen over de sterfelijkheid van de mens en over de hoop op een beter leven in het hiernamaals. Zowel qua tekst als muzikaal is het werk somber en ingetogen. De treurmis is een groot werk, geschreven voor koor, solisten en symfonieorkest, soms met orgel. Het werk telt 7 delen en duurt langer dan een uur.

De Lutherse Brahms heeft voor dit werk gekozen voor bijbelteksten en heeft de traditionele woorden van de Latijnse requiem-mis weggelaten. Het werk heeft als titel Ein Deutsches Requiem, nach Worten der Heiligen Schrift opus 45. De teksten voor het eerste deel van de requiem haalde Brahms uit Matthaus 5: ‘Selig sind die da Leid tragen’. In dit deel ontbreken de violen, wat direct al een sombere sfeer oproept. Het tweede deel ‘Denn alles Fleisch ist Gras’ (Petrus 1) is een van de mooiste stukken treurmuziek uit de muziekhistorie. De geheimzinnige paukenslagen roepen in dit deel een emotionele, haast onheilspellende sfeer op.

In 1856 stierf Brahms’ mentor, de componist Robert Schumann. Korte tijd later pakte Brahms een langzaam deel uit de kast dat ooit bedoeld was voor een pianoconcert. Hij bewerkte dat tot een deel voor koor met bijbelteksten. Dat was het begin van het Deutsches Requiem. Toen zijn moeder tien jaar later overleed, voltooide de componist het monumentale werk. Het werk was in 1868 klaar. Toch is het Deutsches Requiem niet rechtstreeks verbonden met de dood van Schumann of van zijn moeder. Brahms liep al jaren rond met het plan om een requiem te schrijven voor de mensheid. Hij wilde geen requiem voor de doden, maar voor de levende nabestaanden. Eigenlijk had Brahms het werk Een menselijk requiem willen noemen. In 1868 dirigeerde hij zijn requiem in de Dom van Bremen.

Wederom kunt u gaan luisteren naar het Koninklijk Concertgebouworkest, deze keer onder de leiding van dirigent Mariss Jansons. Wie lieblich sind deine Wohnungen uit Ein Deutsches Requiem.

Track 02 Johannes Brahms - Ein deutsches Requiem (RCO olv Mariss Jansons)

Het concert voor twee piano’s van Francis Poulenc werd in de zomer van 1932 geschreven in opdracht van en opgedragen aan prins Edmond de Polignac. De muziek wordt vaak beschreven als het hoogtepunt van de vroege periode van Poulenc. De componist zelf schreef aan de Belgische musicoloog Paul Collaer: “Je zult zelf zien wat een enorme stap voorwaarts het is ten opzichte van mijn eerdere werk end at ik nu echt mijn grote periode begin”.
Prins Edmond de Polignac was een Amerikaanse beschermheilige aan wie veel meesterwerken uit de vroege 20e eeuw zijn gewijd. Denk daarbij aan werken van Stravinsky, Ravel, Kurt Weill, en bijvoorbeeld Socrates van Erik Satie. Zijn salon in Parijs was een verzamelplaats voor de muzikale avant-garde.

U gaat luisteren naar het concert voor twee pianos van Poulenc. De solisten zijn de broers Lucas en Arthur Jussen en zij worden begeleid door wederom het Koninklijk Concergebouw Orkest.

Track 03 Francis Poulenc - Concerto for 2 pianos (RCO olv Stéphane Denève met pianisten Lucas & Arthur Jussen)

Ik mag graag op zoek naar live opnames omdat die vaak de muzikale kwaliteiten bloot leggen van een uitvoerende artiest of dirigent. Nu zult u vast al gemerkt hebben dat ik vandaag het Koninklijk Concertgebouw Orkest als thema heb gekozen. De muziek welke u tot nu toe al hoorde waren alle live opnames en ook het volgend werk is live uitgevoerd door het Concertgebouw Orkest.

We gaan naar Rusland. In 1953 kreeg Rusland te maken met het zogenaade Dokterscomplot. Negen artsen warden gearresteerd en schuldig bevonden aan het vergiftigen van Sovjetleiders. Het kreeg geen gevolg omdat vlak daarna geruchten op gang kwamen dat de gezondheid van Stalin slechter werd. Op 6 maart 1953 kwam het bericht van zijn overlijden. Het bracht een ommekeer binnen de Sovjet-Unie teweeg, mede doordat zijn kompaan Beria snel na Stalin’s overlijden werd gearresteerd.
Zelf zat Shostakovich een beetje in de knoop met zijn symphonieën. Nummer 8 en 9 waren door de autoriteiten (end us ook het volk) niet goed ontvangen. Van deze oorlogssymphonieën verwachtte men een verafgoding van de Russische prestaties in de Tweede Wereldoorlog, maar men kreeg in beide gevallen lik op stuk. Shostakovich’ 8e schetste de ellende van oorlog in het algemeen en zijn 9e klinkt met haar eenzame fagotsolo als een Requiem.
De omstandigheden waaronder de symphonie tot stand kwam waren niet optimal. Wel was de componist van zijn grootste vijand Stalin af. De première volgde op 17 december 1953 door het Sint-Petersburgs Philharmonisch Orkest in het toenmalige Leningrad.

Zoals al gezegd gaat u nu luisteren naar een live uitvoering door het Koninklijk Concertgebouw Orkest van het tweede deel uit deze 10e Symphonie van Dmitri Shostakovich. Het is een heftig en gewelddadig scherzo. Het moet gezien worden als een muzikaal portret van Stalin. Shostakovich wordt er nogal eens van beschuldigd te ordinaire muziek te hebben geschreven. Volgens velen zou hij in deze symphonie echter de juiste balans hebben gevonden. Dit gehaaste allegro leunt tegen vaudevillemuziek aan.

Track 04 Dmitri Shostakovich - Symphony No 10
Al eerder heb ik muziek van de Russische componist Shostakovics laten horen. Ongeveer een jaar geleden in een special over filmmuziek liet ik u “The Gadfly” horen. In veel muziek is de geschiedenis hoorbaar en soms zelfs voelbaar. Ik heb dat bij de muziek van Shostakovich in een heel grote mate.

U gaat nu luisteren naar pianiste Yuja Wang. Zij is een opvallende verschijning op grote podia. Samen met Omar Tomasoni, de eerste trompettist van het Concertgebouw Orkest hoort u het eerste Piano Concert van Shostakovich. Dirigent is de toenmalige chefdirigent van het Concertgebouworkest, Mariss Jansons.

Track 05 Dmitri Shostakovich - Piano Concerto No 1

Ik mag mijn afkomst niet verloochenen. Ik ben trompettist en ik mag nog veel liever de bugel bespelen. Ik ben opgegroeid in de wereld van de Harmonie, Fanfare en Brassbands. Maar toen ik een jaar of 16 was heb ik de film Amadeus gezien. Vanaf die tijd ben ik mij in steeds sterkere mate gaan interesseren in de klassiek muziek.
Natuurlijk vertel ik deze inleiding niet zomaar want ik laat u nu de Kopersectie van het Concertgebouw Orkest horen. In het najaar van 2016 waren deze blazers te horen in de Bulgaria Hall in Sofia in de Suite from Maria de Buenos Aires van de Argentijnse componist Astor Piazzolla. Het arrangement voor deze koperblazers is Steven Verhelst.

Track 06 Astor Piazzolla - Maria de Buenos Aires (RCO Brass) LET OP: APPLAUS AAN HET EIND!!

Tsja… de tijd gaat snel als het leuk gaat. Ik moet helaas alweer tot de volgende keer zeggen. Bob Voorn was de technicus vandaag. Bedankt Bob!
Tot slot kunt u gaan luisteren naar Shostakovich’ Tahiti Trot oftewel Tea for Two. Luisteraars… tot de volgende keer bij Klassiek op Zondag.

Track 07 Dmitri Shostakovich - Tahiti Trot (Tea for Two)